'' Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά '' του Νίκου Καζαντζάκη

Α.  Ζορμπάς : το alter ego του Ν.  Καζαντζάκη

«Αν ήταν στη ζωή μου να διάλεγα ένα ψυχικό οδηγό, ένα Γκουρού, όπως λένε οι Ιντοί, ένα Γέροντα, όπως λένε οι καλόγεροι στο ‘Αγιον’Ορος, σίγουρα θα διάλεγα το Ζορμπά. ‘Οταν συλλογίζουμαι με τι θροφή τόσα χρόνια με τάιζαν τα βιβλία κι οι δασκάλοι, για να χορτάσουν μια λιμασμένη ψυχή, και τι λιονταρίσιο μυαλό για θροφή με τάισε ο Ζορμπάς σε λίγους μήνες, δύσκολα μπορώ να βαστάξω την πίκρα μου και την αγανάκτηση >>. ( ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΚΡΕΚΟ ).

  Η  γνωριμία του συγγραφέα με τον Αλέξη- κατά κόσμο Γεώργιο-  Ζορμπά έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πνευματική Οδύσσεια του Καζαντζάκη, αναδεικνύοντας τη δύναμη , το μεγαλείο και τον πρωτόγονο δυναμισμό της λαϊκής ψυχής.

   

   Η φιλία  του Καζαντζάκη και του Ζορμπά ξεκίνησε με αφορμή μια επιχείρηση για την εκμετάλλευση ορυχείων λιγνίτη που οργάνωσαν στην Πραστοβά της Μάνης. Στο σχετικό  μυθιστόρημα, ο Γιώργης Ζορμπάς μετονομάζεται σε Αλέξη Ζορμπά και η δράση μεταφέρεται στην Κρήτη. Οι δυο τους συναντιούνται στον Πειραιά· εντυπωσιασμένος από το πάθος και τον αντισυμβατικό χαρακτήρα του Ζορμπά, ο αφηγητής τον προσλαμβάνει ως επιστάτη. 

  Ο  Ζορμπάς , άνθρωπος ασυμβίβαστος , λάτρης της περιπέτειας και της αδιάκοπης αναζήτησης , εκφράζει τη βαθύτερη επιθυμία του Καζαντζάκη να ξεφύγει από την ατολμία του λόγιου, που '' ζυγιάζει τα πράγματα'' και πορεύεται με οδηγό τη λογική και με τροχοπέδη τις εσωτερικές του αναστολές και αδυναμίες. 

 

‘’ Ο Καζαντζάκης κατάφερε να συνθέσει μια ιδιότυπη πνευματική αυτοβιογραφία του, πραγματοποιημένη με δύο πρόσωπα: τον τύπο του ανθρώπου (ο Συγγραφέας) που θεωρητικά είναι ή που θα ήθελε να είναι και τον τύπο του άλλου ανθρώπου (ο Ζορμπάς) που φέρει εν δυνάμει μέσα του και δεν μπορεί να τον ζήσει. Ο ίδιος ο Καζαντζάκης φροντίζει να περιγράψει την άποψή του σχετικά με το έργο του: «ο Ζορμπάς ήταν κυρίως διάλογος ενούς καλαμαρά και ενούς μεγάλου ανθρώπου του λαού· διάλογος μεταξύ του δικηγόρου Νου και της μεγάλης ψυχής του λαού».

Υπερθεματίζοντας με την άποψη του συγγραφέα-δημιουργού, το μυθιστόρημα αποτελεί πραγματικά έναν διάλογο του ενδότερου και του εξώτερου κόσμου ενός ανθρώπου· μια συνομιλία ανάμεσα στην καρδιά και στο μυαλό, της φαντασίας και του πραγματικού, του ασυνείδητου και του συνειδητού, του ανύπαρκτου και του υπαρκτού· μια συζήτηση ανάμεσα στο Εγώ και στο Αλλο Εγώ: του Εαυτού και του Αλλου Εαυτού· μια επικοινωνία ειδώλων που φανερώνει τον αντι-καθρεπτισμό του ίδιου ανθρώπου, του ίδιου προσώπου, του ίδιου του συγγραφέα’’.

     Το  χρονικό της φιλίας των δύο ανδρών έληξε τόσο επεισοδιακά όσο άρχισε. Η επιχείρηση ναυάγησε. Άλλωστε η επιχείρηση ήταν απλά μια ακόμη δοκιμασία, ένας ακόμη σταθμός στο μακρύ ταξίδι της αναζήτησης του εαυτού μας, όπως ομολογεί ο Καζανζάκης ...

‘’ Η επιχείρηση του λιγνίτη πήγε κατά διαβόλου. Ο Ζορμπάς κι εγώ κάμαμε ό,τι μπορούσαμε για να φτάσουμε, γελώντας, παίζοντας, κουβεντιάζοντας, στην καταστροφή. Δε σκάβαμε να βρούμε λιγνίτη, αυτό ήταν μια αφορμή για τους απλοϊκούς φρόνιμους ανθρώπους, «για να μη μας πάρουν με τις λεμονόκουπες» έλεγε ο Ζορμπάς και σκούσε στα γέλια. «Μα εμείς, αφεντικό» (μ’ έλεγε αφεντικό και γελούσε) «εμείς αφεντικό, έχουμε άλλους, μεγάλους σκοπούς. -Ποιους, μωρέ Ζορμπά;» τον ρωτούσα. « Σκάβουμε για να δούμε, λέει, τι δαιμόνους έχουμε μέσα μας’’.

                                                                            

 «Αναφορά στον Γκρέκο»

‘’ ‘Οπου μια μέρα έλαβα ένα τηλεγράφημα: «Εύρον πρασίνην πέτραν ωραιοτάτην, ελθέ αμέσως. Ζορμπάς» ‘Ομως δεν έφυγα. δεν τόλμησα πάλι, δεν κίνησα να πάω, δεν ακολούθησα τη θεϊκιά θηριώδη μέσα μου κραυγή, δεν έκαμα μια γεναία παράλογη πράξη. Ακολούθησα την κρύα ανθρώπινη φωνή του λογικού, πήρα την πένα κι έγραψα του Ζορμπά και του εξηγούσα…

 Κι’ αυτός μου αποκρίθηκε: «Είσαι, και να με συμπαθάς, αφεντικό, καλαμαράς. Μπορούσες κι εσύ, κακομοίρη, μια φορά στη ζωή σου να δεις μιαν όμορφη πράσινη πέτρα και δεν την είδες. Μα το Θεό, κάθουμαι κάποτε, όταν δεν έχω δουλειά, και λέω με το νου μου: «Υπάρχει, δεν υπάρχει Κόλαση;» μα χτες που έλαβα το γράμμα σου, είπα: « Σίγουρα πρέπει να υπάρχει Κόλαση για μερικούς καλαμαράδες’’ .

  Στο  απόσπασμα του σχολικού βιβλίου περιγράφεται η πρώτη γνωριμία του συγγραφέα με τον Αλέξη  Ζορμπά   και η  ξεχωριστή σχέση του Ζορμπά με τη μουσική.

    Το συγγραφέα εντυπωσιάζουν το ανεπιτήδευτο, ο αυθορμητισμός , το πάθος για τη ζωή, το αντισυμβατικό πνεύμα  του πολύπειρου και πολύπαθου Ζορμπά, ενός λαϊκού Οδυσσέα, που η πολυτάραχη ζωή του και το ακατάβλητο πνεύμα του αποτυπώνονται και στην εξωτερική περιγραφή που επιχειρεί ο συγγραφέας. 

Γενική εικόνα του ήρωα :πολύ ψηλός και αδύνατος ( τηλέγραφος),μαντράχαλος κοκαλιάρης
Μάτια: περγελαστικά, θλιμμένα, ανήσυχα, όλο φλόγα,  το μάτι του ήταν καρφωμένο πάνω μου μικρό, στρογγυλό κατάμαυρο με κόκκινες  φλεβίτσες..
Χαρακτηριστικά  προσώπου: βουλιαγμένα μάγουλα, χοντρή μασέλα, ψαρά κατσαρωμένα μαλλιά ,πρόσωπο γεμάτο ζάρες, σκαλισμένο, σαρακοφαγωμένο
Χαρακτηριστικά προσωπικότητας: ευθύτητα, αφοπλιστική ειλικρίνεια (''Έτσι μου κάπνισε ,βρε αδελφέ'') διάθεση για αστεία και αυτοσαρκαστικά σχόλια(μακρύς μακρύς καλόγερος..)
Πολυταξιδεμένος , Σεβάχ  Θαλασσινός
Παρορμητικός, επιθετικός(τον σπάζω στο ξύλο)
Φιλήδονος και μερακλής, δείχνει ότι του αρέσουν οι απολαύσεις.
Απαλλαγμένος από τις συμβάσεις της λογικής(Πολλά φρόνιμος μου φαίνεσαι, είπε, και να με συμπαθάς)

   Ο  χαρακτήρας του συγγραφέα- αφηγητή προβάλλεται δυναμικά μέσα από το διαλογό του με το Ζορμπά και τα σχόλια του τελευταίου.

    

Άνθρωπος του πνεύματος('' έκλεισα το Ντάντε''),στοχαστικός, συνετός, εξετάζει όλες τις 
λεπτομέρειες πριν αντιδράσει, όπως φαίνεται από τα σχόλια του Ζορμπά('' Πολλά φρόνιμος μου 

φαίνεσαι'','' Ζυγιάζεις με το δράμι, ε;''),καταδεκτικός και ευγενικός απέναντι  στον άγνωστο λαϊκό τύπο που έχει μπροστά του, τον κερνάει('' παίρνεις ένα φασκόμηλο;'').

Αναζητά τα κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς(''είχα διαβάσει πολλούς ορισμούς για το νου του ανθρώπου'' ).
    

 Η  αντισυμβατική στάση ζωής και το  άσβεστο πάθος του Ζορμπά για την ομορφιά της ζωής προβάλλονται και μέσα από τη σχέση του με τη μουσική και το αγαπημένο του σαντούρι, που τον βοηθάει να δραπετεύει από τις στεναχώριες και τα δεσμά της καθημερινότητας.( '' Όταν έχω σεκλέτια ή όταν με ζορίσει η φτώχεια, παίζω σαντούρι και αλαφρώνω'' ).

  Ο απλός λαϊκός άνθρωπος, όταν παίζει σαντούρι ή χορεύει, ξεφεύγει από τα γήινα δεσμά, απολαμβάνει μια μοναδική αίσθηση ελευθερίας,  μεταμορφώνεται σε μεγάλο μύστη και διδάσκει στο συγγραφέα με τον πιο άμεσο και απλοϊκό τρόπο '' τι θα πει τέχνη, έρωτας της ομορφιάς, αγνότητα, πάθος...''.    

Αφηγηματικές τεχνικές : Περιγραφή ( χώρου- προσώπων), αφήγηση, διάλογος.

Ομοδιηγητικός αφηγητής  με εσωτερική εστίαση.

Η αφήγηση της γνωριμίας του συγγραφέα με το Ζορμπά δεν είναι γραμμική, καθώς διανθίζεται από τρεις αναδρομικές αφηγήσεις που εγκιβωτίζονται στην κύρια αφήγηση και αφορούν τρία επεισόδια από την προηγούμενη ζωή του Ζορμπά, πριν τη γνωριμία του με το συγγραφέα : την αναίτια σύγκρουση με ένα αφεντικό του στα μεταλλεία όπου δούλευε ως εργάτης, τη γνωριμία του με την τέχνη της μουσικής και τη μαθητεία  του στο σαντούρι και το γάμο του.

Η ΓΛΩΣΣΑ του κειμένου: αναδεικνύει τη μεγάλη γλωσσοπλαστική ικανότητα του συγγραφέα.
Καλοδουλεμένη, αποδίδει με ζωντανό και παραστατικό τρόπο τις γλωσσικές επιλογές (ιδιόλεκτοι) των προσώπων. Έχει στοιχεία του προφορικού λόγου, καθώς είναι εμπλουτισμένη με ιδιωματισμούς και παροιμιακές εκφράσεις.

 Σχήματα  λόγου

 μεταφορές: στο πρόσωπο του νερού, μάτια που σπίθιζαν…
 σχήμα κύκλου: Όλες τις δουλειές…. όλες,
ασύνδετο: βουλιαγμένα μάγουλα, χοντρή μασέλα, εξογκωμένα ζυγωματικά…
αντίθεση: κάτεχαν να δουλεύουν τον κασμά και το σαντούρι
παρομοίωση: σα να ´γδυναν γυναίκα
μετωνυμία: έκλεισα το Ντάντε

χρήση άφθονων περιγραφικών επιθέτων και εικόνων.

 

 ΧΡΗΣΙΜΟΙ  ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

Η ζωή και το έργο του Ν. Καζαντζάκη

πάτα εδώ

και εδώ

και εδώ

και εδώ