'' Ελεύθεροι Πολιορκημένοι'' του Διονυσίου Σολωμού

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ ( Ζάκυνθος 1798- Κέρκυρα 1857)

• Η  σημαντικότερη ποιητική φωνή του 19ου αι. και ο σπουδαιότερος εκπρόσωπος της Επτανησιακής Σχολής . περισσότερα για την Επτανησιακή Σχολή...

    Τα  ενετοκρατούμενα Επτάνησα δε βρέθηκαν ποτέ κάτω από την οθωμανική κυριαρχία, ενώ παράλληλα ήρθαν σε επαφή με το δυτικό πολιτισμό, γεγονός που τους έδωσε τη δυνατότητα να αναπτύξουν σημαντική πνευματική δραστηριότητα. Η λογοτεχνική παραγωγή των Επτανήσων κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα είναι γνωστή ως Επτανησιακή σχολή.

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της επτανησιακής λογοτεχνίας είναι η χρήση της δημοτικής γλώσσας και του δεκαπεντασύλλαβου ομοιοκατάληκτου ή ανομοιοκατάληκτου μέτρου, καθώς και η άντληση των θεμάτων από τη θρησκεία, την πατρίδα και τον έρωτα.

Γενάρχης της Επτανησιακής σχολής είναι ο Διονύσιος Σολωμός ενώ οι επτανήσιοι λογοτέχνες διακρίνονται σε σολωμικούς, μετασολωμικούς και εξωσολωμικούς.

                                

·        Θεμελιωτής της νεότερης ελληνικής ποίησης στη δημοτική γλώσσα.

· Έγραψε    ποιήματα με λυρικό και ηρωικό περιεχόμενο, αλλά και

·        Πεζά έργα με κριτικό και σατιρικό χαρακτήρα.

·        Με κλασική παιδεία , αλλά και επιρροές από τα   ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύματα  της εποχής: τον κλασικισμό και το ρομαντισμό.

Ο Ρομαντισμός ήταν ένα πνευματικό και καλλιτεχνικό κίνημα το οποίο εμφανίστηκε στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γαλλία από τα τέλη του 18ου έως και τα μέσα του 19ου αιώνα ως αντίδραση στον κλασικισμό και τον ορθολογισμό των προηγούμενων αιώνων. Ο Ρομαντισμός επηρέασε όλες τις τέχνες αλλά και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, γι' αυτό εκτός των άλλων δηλώνει και μια στάση ζωής. Έδωσε έμφαση στο ρόλο του συναισθήματος, της φαντασίας, του αυθορμητισμού, του συγκινησιακού και του ονειρικού στοιχείου. Τα θέματά του είναι κυρίως η φύση, η περιπέτεια, η ελευθερία, ο έρωτας, ο ηρωισμός κ. α. Οι ρομαντικοί κηρύσσουν την επιστροφή στις ρίζες των λαϊκών πολιτισμών .

Κλασικισμός : Η τάση να μιμηθεί η τέχνη παλαιότερα πρότυπα που έχουν θεωρηθεί κλασικά. Π.χ. όσον αφορά την ευρωπαϊκή τέχνη και λογοτεχνία την περίοδο της Αναγέννησης αλλά και μέχρι τον 18ο αιώνα τα κλασικιστικά στοιχεία είναι έντονα, λόγω της στροφής προς την αρχαία Ελλάδα.

• Με ιδεολογικές επιρροές από την Αναγέννηση, το διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση.

·        Με απεριόριστο θαυμασμό προς την Ελληνική Επανάσταση του 1821 , την οποία παρακολουθούσε από τα Επτάνησα ( ‘’ Εθνικός  Ύμνος’’, 1823: η έκδοση του έργου ενίσχυσε το κίνημα του φιλελληνισμού).

·        Πηγές έμπνευσης : δημοτικό τραγούδι, λαϊκή παράδοση , ‘’ Ερωτόκριτος’’ και άλλα έργα της Κρητικής Αναγέννησης, ποιήματα των Βηλαρά και Χριστόπουλου στην ομιλουμένη γλώσσα.

·        Ο Σολωμός συνδέει την πνευματική απελευθέρωση και την προκοπή του ελληνικού έθνους με την γλωσσική απελευθέρωση από τον αρχαϊσμό και την καλλιέργεια της δημοτικής γλώσσας ( ‘’ Διάλογος’’, 1824/’’ Μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα;’’).

 Στο πνευματικό κλίμα της Ιταλίας, όπου σπούδασε και σχετίστηκε με τους λογοτεχνικούς κύκλους , γνώρισε από κοντά την έντονη πάλη μεταξύ ρομαντισμού και νεοκλασικισμού και τη διαμάχη για το γλωσσικό ζήτημα, γεγονός που τον επηρέασε στη συνέχεια στη στάση του απέναντι στο ελληνικό γλωσσικό πρόβλημα. Για τον Σολωμό η εθνική παιδεία προϋπέθετε την εθνική γλώσσα του λαού. Πίστευε στην αξία της λαϊκής τέχνης και της λαϊκής γλώσσας, γι’ αυτό και όταν επέστρεψε στη Ζάκυνθο το 1818 έσπευσε να μελετήσει τη λαϊκή παράδοση μέσα από το δημοτικό τραγούδι, την κρητική λογοτεχνία και την ποίηση του Βηλαρά και του Χριστόπουλου.Στην απόφασή του να γράψει ποίηση στα ελληνικά, να αναδείξει τις εκφραστικές δυνατότητες της δημοτικής γλώσσας και να θέσει την ποίησή του στην προβολή της Ελληνικής Επανάστασης έπαιξε ρόλο και η γνωριμία του το 1822 με το Σπυρίδωνα Τρικούπη.

 

   

''Κλείσε μέσα στην ψυχή σου την Ελλάδα [ή άλλο πράγμα], και θα αισθανθείς μέσα σου να λαχταρίζει κάθε είδος μεγαλείου. ''
[Στοχασμός του ποιητή. Προλεγόμενα Ιάκωβου Πολυλά], XI. Ποιήματα. Ίκαρος, 1961. 30.

Η ποίηση του Σολωμού περιστρέφεται γύρω από τα μεγάλα θέματα που διαχρονικά απασχόλησαν φιλοσόφους και ποιητές όλους τους αιώνες : ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, ΦΥΣΗ, ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΡΩΤΑΣ. Στην ποίησή του η ελευθερία θριαμβεύει ενάντια στους περιορισμούς που βάζει στον άνθρωπο η φύση και η θρησκεία    (με την οραματική σύλληψη της μέλλουσας ζωής) θριαμβεύει ενάντια στο θάνατο.

 

  ''Ο Διονύσιος Σολωμός υπήρξε κορυφαίος ποιητής και στοχαστής. Η ποίησή του συμπυκνώνει μέσα της όλα τα στοιχεία της ελληνικής ποιητικής παράδοσης. Η Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε κατά κύριο λόγο την πηγή της έμπνευσής του, γι’ αυτό και προσπάθησε να αποτυπώσει με την ποίησή του τα οράματα του αγωνιζόμενου γένους του. Προσηλωμένος στην ιδέα της τελειότητας προσπάθησε να εκφράσει κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις ποιητικές του συλλήψεις, προσκολλημένος στο ιδανικό της τέχνης του. Όλη η ζωή του ήταν ένας αγώνας για την τελείωση του έργου του. Η έντονη όμως επιθυμία του για τη μορφική τελειότητα των έργων, μας άφησε σε μεγάλο βαθμό αποσπασματικό το έργο του, που όμως διακρίνεται για την βαθιά στοχαστικότητα και την καθαρότητα των ιδεών του.''    

 

      ‘’ Ελεύθεροι Πολιορκημένοι’’ : το κορυφαίο έργο του ποιητή που μας    παραδόθηκε μη ολοκληρωμένο, με τη μορφή τριών σχεδιασμάτων.

·        Κορυφαίες αξίες : η πατρίδα και η ελευθερία . Η ελευθερία προβάλλεται ως εσωτερική κατάσταση που συνίσταται στην εκπλήρωση του χρέους από τους αγωνιστές , που ξεπερνούν εμπόδια εξωτερικά και εσωτερικά και υψώνονται σε διαχρονικά σύμβολα ελευθερίας και θυσίας για την εκπλήρωση του χρέους.

	''Σκέψου βαθιά και σταθερά (μία φορά για πάντα) τη φύση της Ιδέας, πριν πραγματοποιήσεις το ποίημα. Εις αυτό θα ενσαρκωθεί το ουσιαστικότερο και υψηλότερο περιεχόμενο της αληθινής ανθρώπινης φύσης, η Πατρίδα και η Πίστις. ''
	«Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», Στοχασμοί του ποιητή (μετάφραση Ιάκωβου Πολυλά), [3]. Ποιήματα. Ίκαρος, 1961. 207.

Το ιστορικό υπόβαθρο του ποιήματος εδράζεται στα γεγονότα της πολιορκίας και της Εξόδου του Μεσολογγίου το 1826      ...

Oι Eλεύθεροι Πολιορκημένοι. Σχεδίασμα B΄

1.
Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι’ η μάνα το ζηλεύει.
Tα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τί σ’ έχω γω στο χέρι;
Oπού συ μούγινες βαρύ κι’ ο Aγαρηνός το ξέρει.»         Σολωμός Διονύσιος

Ο πρώτος στίχος του σχεδιάσματος συνθέτει ένα παράδοξο: μια εικόνα απόλυτης σιγής και ακινησίας γύρω από την πολιορκημένη πόλη. Η ατμόσφαιρα αυτή επιτείνεται με τη χρήση των ονοματικών προσδιορισμών ( '' άκρα'' , '' του τάφου'' ) που αποδίδονται στο υποκείμενο '' σιωπή'' , το υπερβατό του στίχου και τη μεταφορική χρήση του ρήματος ''βασιλεύει'' στο τέλος του στίχου.

Ο  δεύτερος στίχος σπάει το κλίμα της ακινησίας με την οπτικοακουστική εικόνα του πουλιού που πετάει ελεύθερο έξω από τον κλοιό της πολιορκημένης πόλης και έχει την ευτυχία να χορτάσει την πείνα του. Αντίθετα, ο άνθρωπος , το ανώτερο πλάσμα στην ιεραρχία των όντων ζηλεύει, φθονεί το πιο ταπεινό πλάσμα της φύσης , το πουλί, γιατί στερείται και την ελευθερία της κίνησης και τη δυνατότητα να τραφεί. Η αντίθεση γίνεται τραγικότερη, γιατί από το πλήθος των ανώνυμων πολιορκημένων του Μεσολογγίου επιλέγεται η γυναίκα με την ιδιότητα της μάνας, που δεν αγωνιά τόσο για τη δική της ζωή, όσο για τη ζωή του παιδιού της.

Στον επόμενο στίχο δίνεται εικονοπλαστικά το δράμα της πείνας ,που παίρνει τη μορφή της απόλυτης στέρησης και δηλώνεται με τους μαύρους κύκλους που περιζώνουν τα μάτια των πεινασμένων.

 Οι τρεις τελευταίοι στίχοι επικεντρώνονται στο δράμα του πολεμιστή. Τονίζεται η πολεμική του αρετή με το επίθετο '' καλός'', αλλά και η αδυναμία του να πολεμήσει ('' στέκει παράμερα'' ) και να σηκώσει το όπλο του , που το νιώθει βαρύ και άχρηστο, εξαιτίας της σωματικής εξασθένησης που του έχει προκαλέσει η πείνα. Ο μαχητής ξεσπάει σε κλάμα όχι από φόβο ή δειλία, αλλά από ντροπή , παράπονο και απελπισία : δεν μπορεί να εκπληρώσει το ανδρικό του χρέος και, το χειρότερο, ο εχθρός γνωρίζει την αδυναμία του.

  Τη διάρκεια και την ένταση του πάθους των προσώπων τονίζει η χρήση του δραματικού ενεστώτα.

      Με άκρα  εκφραστική λιτότητα και θαυμαστή ισορροπία στην ποιητική του σύνθεση ,ο Σολωμός έδειξε το δράμα και των μαχητών και του άμαχου πληθυσμού. Η πείνα είναι το πρώτο εξωτερικό εμπόδιο στην αναβάθρα των δυσκολιών που πρέπει να ξεπεράσουν , για να συνεχίσουν να αντιστέκονται. Στο βαθμό που το κατορθώνουν παραμένουν εσωτερικά ελεύθεροι.

    Ο  άντρας και η γυναίκα  αντιστέκονται στην πείνα με τρόπο διαφορετικό : η γυναίκα παθητικά, με μια σιωπηλή αντοχή, ο άντρας ενεργητικά, με διαμαρτυρία,πίκρα και παράπονο. 

   

''Σκέψου την ισοζυγία των δυνάμεων, μεταξύ ανδρών και γυναικών. Εκείνοι ας αισθάνονται όλα, και ας νικάνε όλα, με την ουσίαν έξυπνη [=εγρήγορη]· τούτες ας νικάνε και αυτές, αλλ’ ωσάν γυναίκες.''
«Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», Στοχασμοί του ποιητή (μετάφραση Ιάκωβου Πολυλά), [12]. Ποιήματα. Ίκαρος, 1961. 210.

     Και  οι δύο όμως ήρωες έχουν κάτι κοινό, πέρα από την αντίσταση στην πείνα: το ίδιο εξωτερικό εμπόδιο ακυρώνει το ρόλο τους. Η μητέρα δεν μπορεί να συντηρήσει το παιδί της στη ζωή, όπως επιβάλλει ο φυσικός και κοινωνικός της ρόλος, και ο Σουλιώτης δεν μπορεί να εκπληρώσει το χρέος του ως πολεμιστής.

Αφαιρώντας  κάθε ιστορική λεπτομέρεια, κάθε αναφορά σε συγκεκριμένο τόπο, χρόνο ή ονόματα  αγωνιστών, ο ποιητής δίνει διαχρονικότητα και καθολικότητα στην πάλη του ανθρώπου να ξεπεράσει τα εξωτερικά εμπόδια και να κατακτήσει την εσωτερική του ελευθερία.  Έτσι ερμηνεύεται και ο τίτλος του ποιήματος '' Ελεύθεροι Πολιορκημένοι'' , τον οποίο επέλεξε τελικά ο Σολωμός ως σφραγίδα του έργου του. Οι ηρωικές μορφές του ποιήματος πολιορκούνται από εξωτερικά και εσωτερικά εμπόδια, αλλά αναδεικνύονται νικητές στον αγώνα για την κατάκτηση της ηθικής ελευθερίας που συνίσταται στην εκπλήρωση του χρέους.

  

2.
      Tο Mεσολόγγι έπεσε την άνοιξη· ο ποιητής παρασταίνει την Φύση, εις τη στιγμή που είναι ωραιότερη, ως μία δύναμη, η οποία, με όλα τ’ άλλα και υλικά και ηθικά ενάντια, προσπαθεί να δειλιάση τους πολιορκημένους· ιδού οι Στοχασμοί του ποιητή:

           H ζωή που ανασταίνεται με όλες της τες χαρές, αναβρύζοντας ολούθε, νέα, λαχταριστή, περιχυνόμενη εις όλα τα όντα· η ζωή ακέραιη, απ’ όλα της φύσης τα μέρη, θέλει να καταβάλη την ανθρώπινη ψυχή· θάλασσα, γη, ουρανός, συγχωνευμένα, επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα, τα οποία πάλι πολιορκούν την ανθρώπινη φύση στην επιφάνεια και εις το βάθος της.
           H ωραιότης της φύσης, που τους περιτριγυρίζει, αυξαίνει εις τους εχθρούς την ανυπομονησία να πάρουν τη χαριτωμένη γη, και εις τους πολιορκημένους τον πόνο ότι θα τη χάσουν.

O Aπρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,
Kι’ όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,
Kαι μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,           
Kι’ ολόλευκο εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη.
Kαι μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,
Έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,
Που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·
Tο σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκιά κι’ εκείνο.
Mάγεμα η φύσις κι’ όνειρο στην ομορφιά και χάρη,
H μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι·
Mε χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει·
Όποιος πεθάνη σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.

Tρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της. 

ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

Ο πειρασμός της ανοιξιάτικης φύσης απειλεί να απομακρύνει  τους πολιορκημένους  αγωνιστές από το χρέος τους.

Στ.1 : Προσωποποίηση φυσικών δυνάμεων : του Απρίλη  (συμβολίζει την κορύφωση της ομορφιάς της φύσης την άνοιξη )

και του Έρωτα ( συμβολίζει τη χαρά της ζωής και την επιθυμία για τη διατήρησή της ).

Στ. 1: εικόνα οπτικοακουστική, γεμάτη κίνηση και χάρη.

Στ.2 : παρομοίωση- υπερβολή: Το πλήθος των λουλουδιών και των καρπών την άνοιξη συγκρίνεται με το πλήθος των εχθρών που πολιορκούν το Μεσολόγγι.

Στ1-2  : έντονη αντίθεση ( τονίζει τη δυσκολία του αγώνα και το μεγαλείο της αντίστασης των υπερασπιστών της ελευθερίας).

Ακολουθούν τρεις επιμέρους εικόνες που προβάλλουν την ομορφιά της φύσης με φθίνουσα κλιμάκωση:

 

·        Από το πλατύ στο στενό οπτικό πεδίο

·        Από το γενικό στο ειδιkότερο

·        Από τα ανώτερα στα κατώτερα πλάσματα της φύσης

 Από τα έμψυχα στα άψυχα 

 Ο  φυσικός κόσμος ,σε μια οργανική ενότητα και αρμονία, '' πολιορκεί'' τους αγωνιστές της ελευθερίας . Η φύση, ως πηγή του κάλλους και του θαυμαστού ,στέκεται συχνά εμπόδιο στην ηθική τελείωση του ανθρώπου, αφού τον απομακρύνει από την εκπλήρωση του χρέους.

Στ.8 : Συνοπτική και λιτή διατύπωση της μαγείας και της ομορφιάς της φύσης με εικόνες, μεταφορικές εκφράσεις, υπερβολές.

Στ.9 : Κορυφαία αντίθεση , αφού  ακόμη και τα άψυχα απολαμβάνουν την ομορφιά της ζωής ,ενώ τη  στερείται το ανώτερο πλάσμα, ο άνθρωπος.

Στ. 12-13 : Προσωποποίηση της φύσης / υπερβολή : Η φύση στέλνει στον άνθρωπο το μήνυμα να αφεθεί στη χαρά της ζωής και τονίζει το βάρος του θανάτου…

Η φύση και η ομορφιά της ζωής είναι ένα ακόμη εξωτερικό εμπόδιο που πρέπει να υπερνικήσουν οι πολιορκημένοι αγωνιστές , για να εκπληρώσουν το χρέος τους , να θυσιαστούν για την ελευθερία…

''Όποιος πεθάνη σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.'' : Εδώ, σ' αυτό το στίχο ήθελε  να καταλήξει ο ποιητής , για να πει με τις  '' χίλιες γλώσσες'' ότι η ζωτική γοητεία της φύσης την άνοιξη αυξαίνει τον πόθο της ζωής'', ενεργεί βιολογικά, να πούμε , επάνω σ' όλα τα όντα και πολύ περισσότερο στον άνθρωπο, κ'  επομένως αυξαίνει παράλληλα και την οδύνη του θανάτου.Δένεται έτσι πάλι όλο το κομμάτι από τούτο το σημείο με το στίχο

  ''Kι’ όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.'' , 

που είναι βέβαια κατάσταση επικρεμάμενου θανάτου. Για τούτο :

    '' Tρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της. ''

ο  τελευταίος  σημαντικός  στίχος , που παρασταίνει αυτή την αύξηση του πόθου της ζωής , που κάνει μέσα την '' ψυχή'' να '' τρέμει'' , να παραλύει δηλαδή και να ξεχνιέται , να παραδίδεται στη γοητεία ( '' γλυκά'', με ηδονή ) της φύσης.     ''  

Γ. Θέμελη : '' Η διδασκαλία των Νέων Ελληνικών''.

'' Ερωτόκριτος'' - Η ακμή της Κρητικής Λογοτεχνίας

1570-1669

Κρητική λογοτεχνία – Περίοδος της ακμής      Στη  βενετοκρατούμενη Κρήτη από τα μέσα του 16ου ως τα μέσα του 17ου αι. τα γράμματα και οι τέχνες ακμάζουν.     Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η επίδραση της λογοτεχνίας της ιταλικής Αναγέννησης. Το κρητικό θέατρο γνωρίζει μεγάλη άνθιση και το κρητικό ιδίωμα καλλιεργείται ως λογοτεχνική γλώσσα. Τα περισσότερα έργα είναι θεατρικά, με εξαίρεση ένα έμμετρο μυθιστόρημα , τον '' Ερωτόκριτο'' του Βιτσέντζου Κορνάρου , και ένα ποιμενικό ειδύλλιο. Τα θεατρικά έργα μπορούν να διακριθούν σε επιμέρους είδη: την τραγωδία, την κωμωδία, το θρησκευτικό δράμα και το ποιμενικό δράμα.

Λόγοι που συνετέλεσαν στην ακμή της Κρητικής Λογοτεχνίας:

• Η λαϊκή παράδοση και τα δημοτικά τραγούδια ( ακριτικά, ριζίτικα)
• Η επαφή της βενετοκρατούμενης Κρήτης με το πνεύμα της ιταλικής Αναγέννησης
• Η οικονομική ανάπτυξη και η πνευματική ελευθερία που επικρατούσαν στο νησί την περίοδο της Ενετοκρατίας.

Βασικά  γνωρίσματα της Κρητικής λογοτεχνίας:

• Η καλλιέργεια του κρητικού ιδιώματος.
• Το ηρωικό πνεύμα και η αγάπη για την ελευθερία
• Το συναίσθημα του σεβασμού και του χρέους απέναντι στη θρησκεία, την πατρίδα και την οικογένεια
• Η εξιδανίκευση της γυναίκας και του έρωτα
• Το ιπποτικό πνεύμα ( επίδραση από τη Δύση)

Έμμετρο μυθιστόρημα

‘’Ερωτόκριτος’’. Είναι το σπουδαιότερο έργο της Κρητικής λογοτεχνίας και αποδίδεται στο Βιτσέντζο Κορνάρο.  Πολύστιχο ποίημα σε ιαμβικό 15σύλλαβο στίχο, με χαρακτήρα ηρωικό και ερωτικό, στοιχεία επικά και λυρικά. Αν και μιμείται ο δημιουργός μεσαιωνικά γαλλικά ιπποτικά μυθιστορήματα, συνθέτει ένα ποίημα πρωτότυπο που αντανακλά το ελληνικό πνεύμα και αξιοποιεί θαυμάσια τη λαϊκή γλώσσα της εποχής του ποιητή στην Κρήτη,  αναδεικνύοντας όλη την εκφραστική της δύναμη, όπως και το στίχο των δημοτικών μας τραγουδιών.

Το επικό-ηρωικό και το ερωτικό στοιχείο, που αναφέρονται ως θεματικοί πυρήνες ήδη στους πρώτους στίχους («και των αρμάτω οι ταραχές, έχθρητες και τα βάρη / του Έρωτα η εμπόρεση και της φιλιάς η χάρη»), συνυπάρχουν στο έργο μοιρασμένα συμμετρικά  στα 5 μέρη στα οποία οργανώνεται η δράση του ''Ερωτόκριτου''.

                        

Του κύκλου τα γυρίσματα που ανεβοκατεβαίνου, και του τροχού που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνου, και του καιρού τ’ αλλάμματα που αναπαημό δεν έχου, μα στο καλό κ’ εις το κακό περιπατούν και τρέχου, και των αρμάτω οι ταραχές, έχθρητες και τα βάρη, του Έρωτα η εμπόρεση και της φιλιάς η χάρη, αυτάνα μ’ εκινήσασι τη σήμερον ημέρα ν’ αναθιβάλω και να πω τά κάμαν και τά φέρα σ’ μια κόρη κ’ έναν άγουρο που μπερδευτήκα ομάδι σε μια φιλιάν αμάλαγη, με δίχως ασκημάδι.                                                            Ερωτόκριτος, Α΄, 1-10. Ερμής, 1985. 11.

                    Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει και το θέμα της αστάθειας της Μοίρας και της Τύχης, ενώ καθοριστική είναι και η σημασία του θέματος των κοινωνικών διακρίσεων: ο έρωτας των δύο ηρώων έρχεται σε αντίθεση με τις καθιερωμένες κοινωνικές συμβάσεις και τους φέρνει σε σύγκρουση με το περιβάλλον τους, τελικά όμως στο τέλος του έργου «νικούν» οι προσωπικές αρετές.

         Οι πρωταγωνιστές, ο  Ερωτόκριτος και η Αρετούσα, που μετέχουν ισότιμα στην '' κρίση'' , δηλ. τη δοκιμασία του έρωτα, είναι πρότυπα νέων προικισμένων με όλα τα χαρίσματα που αρμόζουν στην κοινωνική τους θέση: 

          

 '' Ήρχισε κ’ εμεγάλωνε το δροσερό κλωνάρι

κ’ επλήθαινε στην ομορφιά, στη γνώση και στη χάρη·

εγίνηκε της ηλικιάς παντόθες εγροικήθη

πως για να το ’χου θάμασμα στον κόσμον εγεννήθη·

και τ’ όνομά τση το γλυκύ το λέγαν Αρετούσα·

οι ομορφιές τση ήσαν πολλές, τα κάλλη τση ήσα πλούσα. ''

      

   Αντάξιος της αγαπημένης του και ο  Ερωτόκριτος , που ,αν και κοινωνικά κατώτερος, θα καταξιωθεί χάρη στις προσωπικές του αρετές :

     ''   Ήτονε δεκοκτώ χρονώ, μα ’χε γερόντου γνώση·
οι λόγοι του ήσανε θροφή κ’ η ερμηνειά [= συμβουλή] του βρώση·
και τ’ όνομα του νιούτσικου Ρωτόκριτον ελέγα·
ήτονε τσ’ αρετής πηγή και τσ’ αρχοντιάς η φλέγα [= φλέβα].     ''

       Το  μοτίβο της δοκιμασίας των ερωτευμένων , συνηθισμένο και στα δημοτικά τραγούδια , κυριαρχεί και στον '' Ερωτόκριτο''. Η  αφοσίωση, η υπομονή και  ,πάνω από όλα, η αγνότητα των αισθημάτων    και η προσωπική αρετή οδηγούν στη δικαίωση του έρωτα και την ένωση των δύο νέων , ενάντια σε όλα τα κοινωνικά εμπόδια και τις πατρικές απαγορεύσεις.

      ''   Γιατί όποιος δίχως πιβουλιά τον πόθο του ξετρέχει,
        εις την αρχή α βασανιστεί, καλό το τέλος έχει. ''
                               Ερωτόκριτος, Α΄, 15-16

 

 

          Ο  έρωτας παρουσιάζεται  με την ισχύ μιας φυσικής δύναμης που σιγά- σιγά καλλιεργείται ασυνείδητα και εξουσιάζει τον άνθρωπο , που δεν μπορεί να του αντισταθεί: 

                     

Γροικήσετε του Έρωτα, θαμάσματα τά κάνει:        εισέ θανάτους εκατό, όσοι αγαπούν, τους βάνει· πληθαίνει τως την όρεξη και δύναμη τως δίδει, μαθαίνει τσι να πολεμού, τη νύκτα, στο σκοτίδι· κάνει τον ακριβό φτηνό· τον άσκημο ερωτάρη· κάνει και τον ανήμπορον άντρα και παληκάρι· το φοβιτσάρην άφοβο, πρόθυμο τον οκνιάρη                        κάνει και τον ακάτεχο να ξεύρει κάθε χάρη.

            

Σημαντική καινοτομία του Κορνάρου είναι η ανάδειξη της ψυχολογικής κατάστασης των ηρώων και η πειστική αιτιολόγηση των κινήτρων της συμπεριφοράς τους.

 

Η συνάντηση του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας
Ἐφανερῶσαν το κ’ οἱ δυὸ πὼς εἶναι ἐκεῖ σωσμένοι
κι ἀπόκει στέκου σὰ βουβοὶ κ’ ἡ γλώσσα τως σωπαίνει.
Ἤτρεμ’ ἐκείνη σ’ μιὰ μεριὰ κ’ ἐκεῖνος εἰς τὴν ἄλλη
κι ὁ γεῖς τὸν ἄλλο ἐνίμενε τὴν ἐμιλιὰ νὰ βγάλη˙
μιὰν ὥρα ἐστέκα ἀμίλητοι καὶ τὰ πολλὰ ὁποὺ χώνα
ἐχάσαν τα, σοῦ φαίνεται, τὴν ὥρα ποὺ ἐσιμῶνα.
Δὲν εἶχαν τὴν ἀποκοτιὰ στὰ θέλου νὰ μιλήσου,
δὲν ξεύρουν ἀπὸ ποιὰ μεριὰ τὰ πάθη τως ν’ ἀρχίσου.

 

Η  πειστικότητα στη διαγραφή των χαρακτήρων και η έξοχη χρήση της δημοτικής γλώσσας της εποχής εξηγούν τη δημοφιλία του έργου και το καθιστούν ίσως το πρώτο αξιόλογο δείγμα της λόγιας νεοελληνικής μας ποίησης .

      Η γλώσσα του Ερωτοκρίτου είναι η κρητική διάλεκτος: χρησιμοποιούνται χαρακτηριστικοί διαλεκτικοί τύποι όπως τα άρθρα τση (της) και τσι (τις), η ερωτηματική αντωνυμία (ε)ίντα στη θέση του τι,^[4] τα άρθρα τον , την, το σε θέση αναφορικής αντωνυμίας (Δεν είχαν την αποκοτιά στα θέλου να μιλήσου), σίγηση του τελικού -ν στη γενική πληθυντικού και στο γ' πληθυντικό πρόσωπο (των αρμάτω, μιλήσου), τοποθέτηση της αντωνυμίας μετά το ρήμα (επίταξη του κλιτικού, π.χ. εχάσαν τα), χρήση τής παρεκτεταμένης αντωνυμίας αυτόνος και αυτείνος (κατά το εκείνος). Ειδικότερα βασίζεται στο ανατολικό κρητικό ιδίωμα και εμφανίζει τα τυπικά χαρακτηριστικά του, όπως χρήση της αντωνυμίας τως αντί τους (τα πάθη τως), τη χρήση της αύξησης η- στους παρελθοντικούς χρόνους (ήκαμε, ήβανε), την αποβολή του -ι- μετά από -σ- (απουράνωση, π.χ. να τσ' αξώση), καθώς και τον παθητικό αόριστο -θηκα, -θηκες, -θηκε (αντί του δυτικοκρητικου -θη, -θης, -θη(ν), π.χ. εχάθηκε αντί εχάθη).                     

     

‘’ Ερωτόκριτος’’ του Β. Κορνάρου , Γ. 891-936 : ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΡΗΓΑ ΗΡΑΚΛΗ ΚΑΙ ΠΕΖΟΣΤΡΑΤΟΥ

ΠΡΟΣΩΠΑ: ΠΟΙΗΤΗΣ, ΠΕΖΟΣΤΡΑΤΟΣ (πατέρας του Ερωτόκριτου), ΗΡΑΚΛΗΣ (βασιλιάς της Αθήνας, πατέρας της Αρετούσας)

Ρόλος του ποιητή: παντογνώστης αφηγητής της ιστορίας. Γνωρίζει τα πάντα, κατευθύνει την εξέλιξη της δράσης, προαναγγέλλει την αλλαγή των προσώπων στο έργο, αποκαλύπτει τις ενδόμυχες σκέψεις και τα συναισθήματα των ηρώων, κρίνει και σχολιάζει τα πρόσωπα και τα γεγονότα, συλλογίζεται πάνω στα πάθη της φιλίας και του έρωτα…

Στόχος του Πεζόστρατου : να μιλήσει στο βασιλιά για τα αισθήματα του γιου του και την επιθυμία του να παντρευτεί την Αρετούσα.

Δίλημμα του Πεζόστρατου: διστάζει να μιλήσει στο βασιλιά, γιατί προβλέπει ότι θα συναντήσει έντονη αντίδραση και γνωρίζει ότι το αίτημα του γάμου είναι αταίριαστο για άνθρωπο της τάξης του και για τα κοινωνικά πρότυπα της εποχής. Τελικά όμως τους δισταγμούς του υπερνικά το συναίσθημα της πατρικής αγάπης και η  έγνοια του για την ευτυχία του γιου του.

Επιχειρήματα του Πεζόστρατου

• Προβάλλει τις αξίες του παρελθόντος, όταν οι άνθρωποι εκτιμούσαν περισσότερο τις αρετές ( τα πνευματικά και ηθικά χαρίσματα ) στους ανθρώπους, παρά την εξουσία και τα πλούτη.

• Μιλάει για τη συνήθεια των ισχυρών σε παλιότερες εποχές να παντρεύουν τα παιδιά τους με κοινωνικά κατώτερους, που είχαν ομορφιά, σοφία και σύνεση.
• Μιλάει για το ευμετάβλητο της ανθρώπινης ζωής ( εικόνα του τροχού της Τύχης).
• Η τύχη  και οι συγκυρίες συχνά αφαιρούν από τον άνθρωπο τα υλικά αγαθά( τα πλούτη και την εξουσία), δεν μπορούν όμως να καταλύσουν τα πνευματικά και ηθικά χαρίσματα.

Αντίδραση του βασιλιά

• Βίαιη αποπομπή του Πεζόστρατου
• Υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί
• Απειλές κατά της ζωής του
• Καταδίκη του Ερωτόκριτου σε ισόβια εξορία.




Σύγκρουση διαφορετικών αξιών που εκπροσωπούν οι δύο άντρες   (πνευματικά- υλικά αγαθά/  προσωπική, οικογενειακή ευτυχία – κοινωνική θέση, πολιτικές σκοπιμότητες ). 

          

Ποιος εις τον κόσμο εφάνηκε κι αγάπη δεν κατέχει; Ποιος δεν την εδικίμασε; Ποιος δεν τήνε ξετρέχει; Όχι οι αθρώποι μοναχά, πόχου ομιλιά και γνώση, τρέχουν εις τούτο το δεντρό τσ’ αγάπης, για να τρώσι: πέτρες, δεντρά και σίδερα και ζα στην οικουμένη όλα γνωρίζουν και γροικού τον πόθο πως τα γιαίνει κ’ ένα με τ’ άλλο τη φιλιά κι αγάπη λογαριάζει κι όλα αγαπούν και πεθυμούν το πράμα που ταιριάζει.
	Ερωτόκριτος, Γ΄, 1269-1276