prosarmogy: Σε αναζήτηση ελπίδας... με οδηγό τον Αντώνη Σαμαράκη...

‘’ Ζητείται ελπίς’’ ( από την ομώνυμη συλλογή διηγημάτων του Α. Σαμαράκη )

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ.
ΤΟ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΠΟΥ ΒΙΩΝΕΙ Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ.
Η ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ μετά το β΄Παγκόσμιο πόλεμο.
Η ΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΗΘΙΚΩΝ ΑΞΙΩΝ.
Η ΟΞΥΝΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ.
ΜΙΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΗ ΠΡΑΞΗ ΜΕ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ.

Οι ήρωες του Σαμαράκη είναι:

· μοναχικοί καθημερινοί άνθρωποι

· Εγκλωβισμένοι στο αστικό περιβάλλον με τις απρόσωπες και αλλοτριωμένες ανθρώπινες σχέσεις

· Κοινωνικά ευαισθητοποιημένοι

· Προβαίνουν σε συμβολικές πράξεις διαμαρτυρίας και αντίστασης ενάντια σε έναν κόσμο απάνθρωπο, που τους στερεί την ελπίδα και το όνειρο μιας ειρηνικής ζωής…

Ο ήρωας του συγκεκριμένου διηγήματος έχει αγωνιστικό παρελθόν. Πολέμησε με την προσδοκία της οικοδόμησης ενός καλύτερου κόσμου. Ήταν πολιτικά στρατευμένος, αν και απεχθάνεται τις κομματικές ταυτότητες. Ζει τη μοναχική του αγωνία και τη διάψευση των ελπίδων του. Παράλληλα, αισθάνεται ντροπή που είναι τόσο ‘’ γυμνός’’ από ελπίδα και ιδανικά, τόσο μοναχός και ασυντρόφευτος.

Αποφασίζει να βγει από τον κλοιό της μοναξιάς του και να μοιραστεί την αγωνία του με τους συνανθρώπους του. Το είχε σκεφτεί και παλιότερα να επιχειρήσει μια έξοδο προς τους άλλους, εκδίδοντας ένα βιβλίο. Αλλά ποτέ δεν το είχε τολμήσει , γιατί φοβόταν την απόρριψη και την προκατάληψη από τους πρώην ιδεολογικούς συντρόφους του. Η εξομολόγησή του αυτή τον ταυτίζει με το συγγραφέα, που γράφει καταθέτοντας την αγωνία του για τα αδιέξοδα της εποχής του. Όπως εξομολογείται ο ίδιος,

‘’ Το ’53 είχα διάφορες σκέψεις, αμφιβολίες, ερωτηματικά, προβληματισμούς, ιδέες που δεν μπορούσαν να γίνουν ποιήματα. Έτσι έγραψα μια πρώτη σειρά διηγημάτων που τα συγκέντρωσα στο πρώτο μου βιβλίο «Ζητείται ελπίς».

Το τύπωσα μόνος μου με χίλια βάσανα, με τα δικά μου βέβαια έξοδα, με υπερωρίες και ξενύχτια. Τύπωσα 50 αντίτυπα και γυρνούσα από βιβλιοπωλείο σε βιβλιοπωλείο, όχι για να το αγοράσουν. Δωρεάν τους το έδινα, να το βάλουν στην αποθήκη τους. Πλήρης αδιαφορία. Ήμουν ένας άγνωστος, φτωχοντυμένος δημόσιος υπάλληλος της δεκάρας. ..’’

Τελικά, ο ανώνυμος ήρωας του διηγήματος αποφασίζει να δημοσιεύσει μια αγγελία με θέμα ‘’ Ζητείται ελπίς…’’. Είναι μια συμβολική πράξη αντίστασης, στην προσπάθειά του να επικοινωνήσει με άλλους ανθρώπους, αφού- κατά το συγγραφέα- όλοι είμαστε συμμέτοχοι στο κοινό ανθρώπινο δράμα. Μια χειρονομία που θα βρει ανταπόκριση ή θα πέσει στο κενό; Από τη μεριά του ήρωα είναι ένα καμπή στη ζωή του : μια πράξη αντίστασης ενάντια στην αδιαφορία, τη σιωπή, το συμβιβασμό που χαρακτηρίζει το μέσο άνθρωπο στην εποχή μας….

Η ανωνυμία του ήρωα προσδίδει καθολικότητα και διαχρονικότητα στους προβληματισμούς και τις αγωνίες του …

Στο διήγημα συνδυάζονται δύο γλωσσικά επίπεδα :

· η απλή δημοτική γλώσσα ( με άφθονες παύσεις, αποσιωπήσεις και επαναλήψεις , στοιχεία που ταιριάζουν στον εσωτερικό μονόλογο του ήρωα), στην οποία καταγράφονται οι σκέψεις και τα συναισθήματα του ήρωα,

· αλλά και η καθαρεύουσα που αναπαράγει το δημοσιογραφικό λόγο της εποχής. Με τον τρόπο αυτό ο Σαμαράκης όχι μόνο ειρωνεύεται και υποσκάπτει την ‘’ξύλινη γλώσσα’’ των εφημερίδων της εποχής, αλλά καταγγέλλει και την πολιτισμική αλλοτρίωση και την απομάκρυνση από τη γλωσσική παράδοση του λαού μας.

Χαρακτηριστικά της γραφής και της θεματογραφίας του Α. Σαμαράκη

Ø Επιλέγει τα θέματά του από την καθημερινή ζωή και την επικαιρότητα.

Ø Ως κατεξοχήν στρατευμένος συγγραφέας, καταγγέλλει τον πόλεμο, τη βία , την κοινωνική αδικία ( το συγγραφικό του έργο παρουσιάζει συνέπεια με την κοινωνική του δράση) . Υπερασπίζεται τα θύματα της αδικίας, της εκμετάλλευσης, του κοινωνικού ρατσισμού. Η αγάπη για τους αδύναμους, τους πάσχοντες και τους νέους που δεν έχουν χάσει ακόμη την αθωότητα και τον ανθρωπισμό τους διαπνέει τη ζωή και το έργο του.

‘’ Ποια είναι η υποχρέωση του συγγραφέα;

Να είναι παρών! Να είναι η φωνή εκείνων που δεν έχουν φωνή, των καταπιεσμένων, των ταπεινωμένων και καταφρονεμένων, των φυλακισμένων, των φορέων του AIDS που τους κλείνουμε σε γκέτο και δεν τους θέλουμε ενώ δεν μεταδίδεται έτσι απλά το AIDS.

Των απεξαρτημένων παιδιών που με αγώνα απεξαρτήθηκαν από τα ναρκωτικά και όμως δεν τους θέλουμε και δεν τους δίνουμε δουλειά και δεν τους βρίσκουμε δουλειά και δεν τους δεχόμαστε, των ρομά, δηλαδή των τσιγγάνων που ζουν σε γκέτο. Δεν είναι παραδεκτή η γκετοποίηση της Ελλάδας.’’

Ø Καταγγέλλει επίσης την καταπίεση και την αλλοτρίωση της ανθρώπινης προσωπικότητας από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα που δημιουργούν μηχανισμούς ελέγχου της σκέψης και της συνείδησης των πολιτών.

Ø Τονίζει τη μοναξιά, την ιδεολογική σύγχυση, την κοινωνική αποξένωση του σύγχρονου ανθρώπου.

Ø Όμως ο άνθρωπος του Σαμαράκη δεν οδηγείται στην πλήρη απόγνωση και παραίτηση. Διασώζεται στην πεζογραφία του έστω και μια μικρή χαραμάδα ελπίδας μέσα στην σκληρή και απρόσωπη κοινωνική πραγματικότητα : η πίστη στην ικανότητα του ανθρώπου να διατηρεί την πίστη και την ανθρωπιά του, να αντιστέκεται έστω και ως μονάδα , σε συμβολικό επίπεδο, προχωρώντας συχνά σε παράδοξες χειρονομίες με αντιστασιακό περιεχόμενο. ( όπως π.χ. ο ήρωας στο διήγημά του ‘’ Το δέντρο’’, όταν ξερριζώνει το μοναδικό δέντρο της αυλής του και το μοναδικό του σύντροφο, για να διαμαρτυρηθεί για το πυρηνικό ολοκαύτωμα στη Χιροσίμα).

‘’Οι ήρωες του είναι συχνά συνηθισμένοι άνθρωποι, στρατιώτες ή δειλοί υπάλληλοι «εγκλωβισμένοι» στο σύστημα και κάποια στιγμή, με έναν ηρωισμό που δε θα περιμέναμε, κάνουν μια ελεύθερη ενέργεια, λένε «όχι». Αυτή η ελεύθερη ενέργεια, οι συνέπειες της οποίας είναι συχνά ολέθριες για τον ήρωα, αλλάζει τη διάγνωση που μπορεί να κάνει κανείς για το σύγχρονο κόσμο, όπου, παρά τη μηχανοποίηση και την κυριαρχία των ρομπότ, η ανθρώπινη ελευθερία διατηρεί ακόμα τη θέση της.’’

Tonnet Henri ,'' Ιστορία του ελληνικού μυθιστορήματος''.

Ø Η ανθρώπινη ποιότητα των ηρώων του- που κανένα πολιτικό σύστημα δεν μπορεί να καταπνίξει εντελώς- οδηγεί σε δραματικές ανατροπές και εκπλήξεις που χαρακτηρίζουν την πλοκή των έργων του.

‘’Ή θα διαλέξεις τη σιωπή για να μην χάσεις τη βολή σου, την ησυχία σου, ή θ’ αντιδράσεις, θ’ αντισταθείς, θα αγωνιστείς σε όλα αυτά τα αποτρόπαια, τα εφιαλτικά που γίνονται για σένα, υποτίθεται, αλλά χωρίς εσένα. […] Θα διαλέξω την ελευθερία να πω όχι, αρνούμαι θα πω σ’ αυτήν την απάνθρωπη ανθρωπότητα’’. (Αντώνης Σαμαράκης,'' Εν ονόματι'')

‘’Όσο υπάρχουν άνθρωποι ανήσυχοι στον κόσμο μας, όσο υπάρχει ανησυχία στον κόσμο μας υπάρχει ελπίδα…’’
(Αντώνης Σαμαράκης, ''Σήμα Κινδύνου'')

Ø Στα πεζογραφήματά του χρησιμοποιεί απλή γλώσσα , καθημερινό λεξιλόγιο και προτιμά το μικροπερίοδο λόγο, χωρίς περιττά στολίδια, κάτι που κάνει το έργο του ιδιαίτερα εύληπτο. Το τραγικό στοιχείο συνδυάζεται έντεχνα με το χιούμορ και την ειρωνεία.