Αρχαίο Δράμα ( σύντομη εισαγωγή)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ  ΣΤΗ  ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ   

ΕΙΔΗ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ  ΛΟΓΟΥ   

ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ      (ηρωικό – διδακτικό έπος)                       ΛΥΡΙΚΗ – ΧΟΡΙΚΗ  ΠΟΙΗΣΗ      ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ   ΠΟΙΗΣΗ

 

Σε αντίθεση με το ηρωικό έπος , που συνιστά αφήγηση κατορθωμάτων ηρώων και θεϊκών πράξεων, το δράμα είναι ζωντανά αναπαράσταση ανθρώπινων παθών, ‘’ μίμηση’’.

·         ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΕΟΡΤΕΣ ΠΡΟΣ ΤΙΜΗΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ

·         ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ:

η ιερή μανία( έκσταση), η θεοληψία(= ο πιστός κατέχεται από το πνεύμα του θεού), ο έξαλλος ενθουσιασμός των οπαδών του Διονύσου, το στοιχείο της μίμησης, η μεταμφίεση των χορευτών που τιμούσαν το θεό Διόνυσο με κυκλικούς χορούς.

Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΘΥΡΑΜΒΟ  

Διθύραμβος: χορικό άσμα προς τιμήν του Διονύσου. Χορευόταν με τη συνοδεία αυλού γύρω από το βωμό του θεού από όμιλο 50 χορευτών. Ο  διονυσιακός αυτός ήταν μια μιμητική αναπαράσταση της ζωής και των περιπετειών του θεού της βλάστησης και των εποχών, δηλ. του Διονύσου.Τη ζωή του Διονύσου αφηγούνταν σε στίχους ο κορυφαίος του χορού, δηλ. ο πρώτος χορευτής ( εξάρχων).

Στην αρχή ο διθύραμβος ήταν λαϊκό  και αυτοσχέδιο άσμα. Αργότερα πήρε έντεχνη μορφή.

·         Η  προσφορά του λυρικού ποιητή Αρίωνα : έδωσε στο διθύραμβο έντεχνη μορφή, παρουσίασε τους χορευτές του διθυράμβου μεταμφιεσμένους σε Σατύρους, δηλ. σε τραγόμορφους οπαδούς του Διονύσου.

τραγωδία< τράγων ωδή= τραγούδι χορευτών μεταμφιεσμένων σε Σατύρους. 

·      Η προσφορά του Αθηναίου ποιητή Θέσπη: Εισήγαγε τον πρώτο υποκριτή που άνοιξε ένα διάλογο με τα υπόλοιπα μέλη του χορού. Δηλ. προετοίμασε κάποιους στίχους σε διαφορετικό μέτρο και ρυθμό που απήγγειλε ο κορυφαίος του χορού. Έτσι άρχισε ένας διάλογος ανάμεσα στον κορυφαίο και τους υπόλοιπους χορευτές, οπότε ακολούθησε η

ΕΝΩΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ ( ΛΟΓΟΣ) ΜΕ ΤΟ ΛΥΡΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ (ΧΟΡΟΣ, ΜΟΥΣΙΚΗ)                             ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

ΔΡΑΜΑ : έμμετρο θεατρικό έργο,συνδυασμός στοιχείων από την επική και τη λυρική ποίηση. Πρωτοτυπία του αθηναϊκού πνεύματος, αναπτύχθηκε πρώτα στην κλασική Αθήνα του 5^ου αι.

ΕΙΔΗ ΔΡΑΜΑΤΟΣ                                   ΤΡΑΓΩΔΙΑ

                                                                      ΚΩΜΩΔΙΑ

                                                                ΣΑΤΥΡΙΚΟ ΔΡΑΜΑ

Τραγωδία: Η ακμή της τοποθετείται τον 5ο αιώνα. Αντλεί υλικό από το μύθο, κυρίως από τρεις μυθολογικούς κύκλους: τον Τρωικό, τον Αργοναυτικό και τον Θηβαϊκό. Σπάνια ασχολείται με σύγχρονα ιστορικά  θέματα. Έχει σοβαρό περιεχόμενο.

Κωμωδία: Η θεματολογία της τροφοδοτείται από την σύγχρονη αθηναϊκή επικαιρότητα. Σατιρίζει την πολιτική και πολιτιστική ζωή της Αθήνας. Απλοί μεσήλικες Αθηναίοι σώζουν συνήθως την κατάσταση.

 Χαρακτηριστικά της: η χαλαρή συνοχή των σκηνών της, σημαντικός ο ρόλος του χορού, φαλλικά κουστούμια, βωμολοχίες, προσωπικές επιθέσεις, γλωσσική και μετρική ποικιλία. Σημαντικότερος εκπρόσωπος του είδους ο Αριστοφάνης.

Σατυρικό δράμα: Πήρε το όνομά του από το χορό των Σατύρων. Άλλα στοιχεία που το χαρακτηρίζουν είναι η κωμική πλοκή, το αίσιο τέλος, η ελεύθερη χρήση και συχνά η παρωδία μυθολογικών θεμάτων, καθώς και η περιστασιακή παρωδία θεμάτων από τις τραγωδίες που είχαν προηγηθεί, το εύθυμο ύφος.

                              

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΔΕΙΧΝΟΥΝ  ΤΗ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ

·         η μεταμφίεση και η σκευή των ηθοποιών και των χορευτών

·         οι θεατρικές ( δραματικές)  παραστάσεις  γίνονταν  στα πλαίσια  των γιορτών προς τιμήν του θεού Διονύσου

·         το πρώτο  θέατρο που διαμορφώθηκε στην Αθήνα , την πόλη που γέννησε τη δραματική τέχνη, ήταν αφιερωμένο στο θεό Διόνυσο   ( θέατρο του Ελευθερέως  Διονύσου, στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης )

·         την πιο τιμητική θέση στο θέατρο  την είχε ο ιερέας του Διονύσου.

• Η παράσταση των τραγωδιών στο θέατρο γινόταν στις γιορτές του Διονύσου, στα πλαίσια δραματικών αγώνων.

Στα μεγάλα ή εν άστει Διονύσια  και στα  Λήναια παρουσιάζονταν νέες τραγωδίες, στα μικρά ή κατ΄αγρούς Διονύσια γίνονταν μόνο επαναλήψεις έργων ενώ στα Ανθεστήρια αρχικά δε διδάσκονταν δράματα ,αλλά αργότερα προστέθηκαν δραματικοί αγώνες.

Μεγάλα Διονύσια: Τελούνταν τέλη Μαρτίου. Κατά τη διάρκεια τους γινόταν δραματικοί αγώνες. Συμμετείχαν 3 συγγραφείς τραγωδιών με 4 έργα ο καθένας( 3 τετραλογίες που κάλυπταν τις 3 πρώτες ημέρες των δραματικών αγώνων) και 5 κωμικοί ποιητές με 1 έργο. Η σειρά των έργων καθοριζόταν με κλήρο. Διαρκούσαν 4 μέρες.

Ποιοι ήταν οι συντελεστές των δραματικών αγώνων:

                                Α.  Πριν και μετά την παράσταση

Α) Ο επώνυμος άρχων: Επέλεγε 3 ποιητές απ΄αυτούς που είχαν υποβάλει αίτηση ( κάθε ποιητής      διαγωνίζονταν με μία τετραλογία δηλ. 3 τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα. Στη συνέχεια έδιδε      χορό σε κάθε ποιητή και του υποδείκνυε το χορηγό.Υπεύθυνος για τη διοργάνωση των δραματικών αγώνων στα Λήναια ήταν ο άρχων –βασιλεύς.

Β) Ο χορηγός: Χορηγοί ήταν πλούσιοι Αθηναίοι που αναλάμβαναν τα έξοδα της παράστασης.

Γ) Οι κριτές:  Ήταν 10 και ορίζονταν με κλήρωση (1 από κάθε φυλή).Η τελική κρίση γινόταν από 5 κριτές που επιλέγονταν με κλήρωση από τους 10 μετά το τέλος των παραστάσεων. Οι απανωτές κληρώσεις αποσκοπούσαν στο να κρατηθούν μυστικά τα ονόματα των τελικών κριτών, ώστε να μην γίνει προσπάθεια επηρεασμού τους και η κρίση τους να είναι αμερόληπτη.

     

Ποια ήταν τα βραβεία για τους νικητές ποιητές αλλά και τους χορηγούς τους:

Η Εκκλησία του Δήμου σε πανηγυρική τελετή έδινε στέφανο από κισσό στους ποιητές και χάλκινους τρίποδες στους χορηγούς. Αναγράφονταν επίσης τα ονόματα των ποιητών, των χορηγών και των πρωταγωνιστών σε πλάκες που τις  κατέθεταν στο δημόσιο αρχείο (διδασκαλίαι).

 Ποιοι παρακολουθούσαν τους δραματικούς αγώνες;

Αθηναίοι πολίτες, ξένοι, μέτοικοι, γυναίκες. Οι άποροι πολίτες ενισχύονταν από το κράτος με ένα χρηματικό ποσό (θεωρικά) για να μπορούν να παρακολουθούν δωρεάν τις δραματικές παραστάσεις.

Οι δραματικοί αγώνες διοργανώνονταν με τη φροντίδα της αθηναϊκής πολιτείας και ήταν μια λαμπρή ευκαιρία να προβάλλει η πόλη την πνευματική της ακμή, τον πλούτο, τη δύναμη, το δημοκρατικό της πολίτευμα.

Σημαντικότεροι τραγικοί ποιητές που

το έργο τους συνδέεται με την πλήρη ακμή της τραγωδίας :

Αισχύλος

Σοφοκλής

Ευριπίδης

Οι χορευτές ήταν απλοί Αθηναίοι πολίτες. Η επιλογή τους θεωρούνταν μεγάλη τιμή και η συμμετοχή τους ισότιμη με την στρατιωτική θητεία. Ήταν ερασιτέχνες και μόνο   ο κορυφαίος του χορού διαλεγόταν με τους ηθοποιούς (υποκριτές).Ο αρχικός αριθμός των 12 χορευτών αυξήθηκε σε 15 χορευτές, χωρισμένους σε 2 ημιχόρια.

Συνήθως αντιπροσώπευε την κοινή γνώμη και αποτελούνταν από πρόσωπα ‘’ αδύναμα’’ ( γέροντες ή γυναίκες) που δεν έπαιρναν μέρος στη δράση.. Ο Ευριπίδης μετέτρεψε το χορό σε κατώτερο  υποκριτή, αν και περιόρισε την έκταση των χορικών.

Υποκριτές – ηθοποιοί:

• Επαγγελματίες, οργανωμένοι σε συντεχνίες
• Με σπουδαία κοινωνική θέση
• Οι άντρες ερμήνευαν και τους γυναικείους ρόλους
• Χρήση προσωπείων
• Αρχικά ένας υποκριτής υποδυόταν όλους τους ρόλους. Ο Αισχύλος πρόσθεσε και δεύτερο υποκριτή και ο Σοφοκλής τους έκανε τρεις.

                                     Ποια είναι τα μέρη του αρχαίου θεάτρου;

§         Το κοίλον: Ήταν ο χώρος που κάθονταν οι θεατές ημικυκλικά απέναντι από τη σκηνή. Τα καθίσματα λεγόταν εδώλια . Το κοίλον χωριζόταν από 2 μεγάλους οριζόντιους διαδρόμους σε 3 ζώνες που ονομάζονταν διαζώματα. Τα καθίσματα (εδώλια), που ήταν κτισμένα αμφιθεατρικά, διέκοπταν κλίμακες (σκάλες )από τις οποίες οι θεατές ανέβαιναν στις υψηλότερες θέσεις. Τα σφηνοειδή τμήματα των εδωλίων ανάμεσα στις κλίμακες λεγόταν κερκίδες

§         Η ορχήστρα: Ήταν ο χώρος που βρισκόταν  ο χορός. Είχε κυκλικό ή ημικυκλικό σχήμα και στο κέντρο του υπήρχε ο βωμός του Διονύσου, η θυμέλη.

§         Η σκηνή:  Ήταν ξύλινο ορθογώνιο οικοδόμημα στη μια πλευρά της ορχήστρας και στη πλευρά προς τους θεατές εικόνιζε την πρόσοψη ενός ναού ή ανακτόρου.. Χρησιμοποιούνταν για τις μεταμφιέσεις των υποκριτών και ως αποθήκη του θεατρικού υλικού. Ο χώρος ανάμεσα στη σκηνή και την ορχήστρα ήταν υπερυψωμένος και ονομαζόταν λογείο. Εκεί δρούσαν οι ηθοποιοί. Πάνω στη σκηνή υπήρχε υπερυψωμένη εξέδρα, το θεολογείο και εκεί εμφανίζονταν οι θεοί.

       

Τι ήταν οι πάροδοι και ποιος ο λειτουργικός τους ρόλος;

Μεταξύ της σκηνής και της ορχήστρας υπήρχαν 2 διάδρομοι, οι πάροδοι, από τις οποίες  έμπαιναν ο Χορός και οι υποκριτές που δεν ήταν μέσα στη σκηνή. Από τη δεξιά ως προς τον θεατή πάροδο έμπαιναν αυτοί που έρχονταν από την πόλη ή το λιμάνι, ενώ από την αριστερή αυτοί που έρχονταν από τους αγρούς ή μια ξένη χώρα.

 Ποια μηχανήματα  είχαν επινοήσει οι αρχαίοι για τις ανάγκες μιας παράστασης;

§         Το εκκύκλημα: Ήταν τροχοφόρο δάπεδο, πάνω στο οποίο παρουσίαζαν ομοιώματα νεκρών.

§         Ο γερανός ή αιώρημα: Είδος γερανού με τη βοήθεια του οποίου εμφανίζονταν οι θεοί.

§         Το βροντείο ή κεραυνοσκοπείο για τη μηχανική αναπαραγωγή της βροντής ή της αστραπής.

§         Οι περίακτοι: ξύλινοι στύλοι για εναλλαγή του σκηνικού.

ΔΟΜΗ  ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ : εναλλαγή επικών και λυρικών μελών .

                        ΤΑ ΚΑΤΑ ΠΟΣΟΝ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ

Πρόλογος: το τμήμα πριν την είσοδο του Χορού στην ορχήστρα –εισάγει τους θεατές στην υπόθεση    του έργου –δεν υπήρχε στις παλαιότερες τραγωδίες. Μπορεί να είναι μονόλογος ή διάλογος.

                

Πάροδος: τραγούδι που τραγουδά ο Χορός μπαίνοντας στην ορχήστρα με τη συνοδεία του αυλητή.      

Επεισόδια: τα τμήματα που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα άσματα που ψάλλει ο Χορός (αντιστοιχούν στις Πράξεις του σύγχρονου θεάτρου) και περιέχουν την εξέλιξη της δράσης.

Στάσιμα:    (= στάση) άσματα που ψάλλει ο Χορός μετά τα επεισόδια

Έξοδος :          ακολουθεί μετά το τελευταίο άσμα του Χορού.

Επικά μέρη : πρόλογος, επεισόδια , έξοδος.

Λυρικά μέρη: πάροδος, στάσιμα.

Προαιρετικά λυρικά μέρη : κομμοί, μονωδίες, διωδίες

Κομμός: θρήνητικό άσμα  που εκτελείται από τον χορό και τους υποκριτές μαζί. Οι μονωδίες τραγουδιούνται από έναν υποκριτή και οι διωδίες αντίστοιχα από δύο υποκριτές. Τα άσματα  αυτά παρεμβάλλονται ανάμεσα στα διαλογικά μέρη της τραγωδίας.

Παράγοντες που βοήθησαν τη γένεση του

Δράματος στην Αθήνα τον 5^ο αι.

v     Το  αγωνιστικό πνεύμα

v     Η  ακμή του δημοκρατικού πολιτεύματος που επέτρεπε την ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών.

v     Η οικονομική, πολιτική και πνευματική ακμή της αρχαίας Αθήνας

Το  πνευματικό και πολιτικό κλίμα από το οποίο επηρεάστηκε η τραγωδία :

ü      Η περηφάνια για τις ελληνικές νίκες εναντίον των Περσών.

ü      Η κρίση αξιών που έφερε ο Πελοποννησιακός πόλεμος.

ü      Οι νέες ιδέες των σοφιστών (  αμφισβήτηση της παράδοσης).

Τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα:

• Έχει ευγενικό ήθος και πίστη σε υψηλές ηθικές αξίες.
• Συγκρούεται με ανώτερες δυνάμεις, συχνά με τη Μοίρα, τους θεούς, με φορείς της κοσμικής εξουσίας.
• Αντιμετωπίζει μεγάλα   διλήμματα.
• Συχνά αμαρτάνει ( διαπράττει σφάλμα) ή παγιδεύεται από τη Μοίρα και τους θεούς. Ακόμη και όταν οδηγείται στην καταστροφή,’’ πέφτει’’  με αξιοπρέπεια
• Ωριμάζει μέσα από τα σφάλματα και τις δοκιμασίες του και βελτιώνεται ηθικά και πνευματικά.

Η ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ  

Γιατί ο Ευριπίδης ονομάστηκε  «από σκηνής φιλόσοφος» και ο «τραγικότερος των

ποιητών»;

·             Οι ήρωές του εκφράζουν φιλοσοφικές ιδέες  διαφορετικές από τις καθιερωμένες,

               προβληματίζονται, ασκούν κριτική σε όλους τους θεσμούς της εποχής του.  (Γι’ αυτό   στα έργα του υπάρχουν πολλά γνωμικά).

·          Παρουσιάζει τους μεγάλους ήρωες του μυθικού παρελθόντος όχι εξιδανικευμένους, αλλά με ρεαλιστικό τρόπο,  με όλα τα πάθη και τις  αδυναμίες τους.

·         Οι ήρωές του είναι συχνά θύματα της μοίρας και των θεών που προκαλούν στη  ζωή τους απότομες ανατροπές. Είναι υποχρεωμένοι όμως να χρησιμοποιήσουν την ευφυΐα τους και την ψυχική τους δύναμη , για να ξεπεράσουν τις δυσκολίες και να πετύχουν τους στόχους τους.

·         Μελέτησε την επίδραση των παθών στην ανθρώπινη συμπεριφορά και ιδιαίτερα την επίδραση του ερωτικού πάθους στις γυναίκες.

·         Αμφισβήτησε  τους θρησκευτικούς μύθους και παρουσίασε μια υψηλότερη αντίληψη για το θείο.

Ποιες καινοτομίες εισήγαγε στο δράμα/ θεατρική τέχνη ο Ευριπίδης;

v         Καθιέρωσε     τον αφηγηματικό  πρόλογο (αναφέρεται σε γεγονότα που προηγήθηκαν ).

v              Χρησιμοποίησε  συστηματικά  τον «από  μηχανής θεό» (δίνει λύση στα αδιέξοδα).

v       Μείωσε την έκταση των χορικών.

v        Αύξησε τον αριθμό ή την έκταση των μονωδιών.

v     Εισήγαγε μελωδίες από την Ανατολή.

v     Χειρίστηκε τους μύθους με μεγάλη ελευθερία , ώστε να στέλνει  τα μηνύματα που ήθελε στους θεατές.